6 - MUSAN AŞİRETİ
Aşiretin önemli bir kısmı sonradan Mardin yöresine gelerek yerleşmiştir. 1740-41 tarihli Mardin Tevzi Defterlerinde Musan aşiretinin adına rastlanmaktadır[2]. 1791 yılında Bağdad valisi Süleyman Paşa, Milli aşireti reisi Timur Ağa’yı yakalamak için Mardin’e gelmiş, Timur Ağa’nın kaçtığını görünce bölgede yaşayan Musan aşiretine mensup 120 kişiyi ansızın öldürmüştür[3]. Musan aşireti, bu olaylardan sonra çoğunlukla Mardin’i terk ederek Batman ve Hakkâri taraflarına gitmiştir.
Aşiretin küçük bir kısmının Mardin’de kaldığı belgelerden anlaşılıyor. 1846 tarihli bir hükümde Musan kâhyası Hasan Molla Ali’nin adı geçmektedir[4]. Ancak aşiretin Mardin’deki varlığının eskiye nazaran ciddi bir şekilde azaldığını söyleyebiliriz. Çünkü yöredeki olaylarda artık adlarından bahsedilmemektedir. Muhtemelen yörede kalanlar zamanla çevredeki aşiretlerin bünyesine katılarak erimişlerdir.
Batman iline yerleşen Musan aşireti günümüzde Kozluk ilçesinin Tosunpınar, İnişli ve Armutlu köylerinde, Sason ilçesinin Çakırpınar, Dağçatı, Derince, Örenağıl, Sarıyayla, Taşyuva, Tekevler, Dörtbölük, Gürgenli, Kaleyolu ve Dikbayır köylerinde yaşamaktadırlar.
Hakkâri’ye gelen Musanlar, ilin kuzeyinde Van-Başkale sınırı boyunca yerleşmiştir. Bu grupla ilgili en eski bilgiler, 1848-1866 yılları arasında Rusya'nın Erzurum Konsolosluğu görevini yürüten Alexander Jaba’ya aittir. Jaba, 1860 tarihli eserinde Musan aşiretinin 500 aileden oluştuğunu ve Hakkâri yöresinde yaşadıklarını kaydetmiştir[5].
Hakkâri’deki Musan kabilesi lideri Timur Yoldaş, aslen Orta Asya’dan gelerek Konya ve Karaman yörelerini yurt tutmuş olan Karaman aşiretinden olduklarını beyan etmiştir. Aktardığına göre Konya-Karaman yöresinde bir beylik kuran aşiret, Osmanlı Devleti tarafından yıkılmış, aşiret ise parçalanarak değişik yörelere dağılmıştır. Bir grup yerinde (Karaman’da) kalmış, diğerleri ise Trabzon’a ve Kıbrıs’a iskân edilmiş, Osmanlı hâkimiyetini kabul etmeyen bir kol ise doğuya kaçmış, nihayetinde Hakkâri’de yerleşmiştir[6]. Timur Bey, geçmişte Kıbrıs ve Trabzon’a giderek Karamanlı soyundan gelen kişilerle tanışıp görüştüğünü de beyan etmektedir. Günümüzde Hakkâri’nin Bağışlı kasabası ile bu kasabayı çevreleyen Akçalı, Boybeyi, Demirtaş, Doğanyurt, Işıklar gibi köyler Musanlı kabilesindendir. Hakkâri’nin Çukurca ilçesindeki Bilican (Kavuşak) köyü de Bilican kabilesinden olup Musanlılarla aynı köktendir. Jaba, eserinde Bilicanların da Hakkâri’de yaşadığını ve 500 aileden oluştuğunu yazar[7].
Türkay, Musan aşiretinin bir kolunun İçel yöresine gelerek Tarsus’un Ulaş kazasında, bir kolunun da Suriye’ye giderek Lazkiye kazasında yerleştiklerini haber vermektedir ki[8], bu göç muhtemelen 17. Yüzyıl ortalarından sonraki döneme aittir.
Aşiretin bir kısmı ise Batı Anadolu’ya gelmişti. 19. Yüzyılın ikinci yarısında Batı Anadolu’daki Yörük oymakları hakkında bilgi veren Rum asıllı Dr. Çakıroğlu, Musan (metinde Muzan şeklinde) cemaatinin Bursa vilayetinde yaşadığını belirtmiştir[9].
Aşiretin bazı kolları ise Balkanlara gönderilmiştir ki arşiv kayıtlarına göre Şeyh Musanlı cemaati Batı Trakya’da bulunan Yenice-i Karasu (günümüzde İskeçe’ye bağlı Genisea köyü) ve Gümülcine kazalarında iskân edilmiştir[10]. 1718 tarihli bir hükümde Yenice-i Karasu’da yaşayan Musanlı cemaatinden Ali Koca-oğlu Mürtezâ ve kardeşi Hüseyin ile Hasıroğlu Kara Mustafa, Mustafa Kocaoğlu Hüseyin ve Bayram Kethüdâ-oğlu Kel Ömer adlı kişilerin eşkıyalıkları hakkında bilgiler bulunmaktadır[11].
[1] Yusuf Halaçoğlu; Anadolu’da Aşiretler Cemaatler Oymaklar, Cilt IV, TTK Yayınları, Ankara 2009, s.1744
[2] Mardin Şeriye Sicili; 203, b. 10. b. 17. b. 34. b. 34. b. 55
[3] Abdüsselam Efendi; Mardin Tarihi, Hazırlayan Hüseyin Haşimi Güneş, İstanbul 2007, s.88
[4] Veysi Akay; 201 Numaralı Mardin Şer‘iyye Sicili, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2006, s.129
[5] Alexandre Jaba; Recueil de Notices et Recits Kourdes, St. Petersbourg 1860, p.5
[6] Adnan Menderes Kaya; Hakkâri-Tarihi Konuşan Bir Kent, Berikan Yayınları, Ankara 2010, s.142.
[7] Alexandre Jaba; Recueil de Notices et Recits Kourdes, p.5
[8] Cevdet Türkay; Osmanlı İmparatorluğunda Oymak, Aşiret ve Cemaatler, Tercüman Yayınları, 1979, s.111, 508
[9] F. W. Hasluck, Chrstianity And Islam Under The Sultans, c. II, Oxford 1929, s. 477.
[10] Cevdet Türkay; Oymak, Aşiret ve Cemaatler, s.599
[11] Leyla Toraman; 128 Numaralı ve 1717-1718 Tarihli Mühimme Defteri, Fırat Üniversitesi, SBE Yüksek Lisans Tezi, Elazığ 2005, s. 101